نگاهی گذرا و کوتاه به برنامه ریزی شهری

برنامه ریزی شهری به عنوان فعالیت دولتی

برنامه ریزی شهری شکلی از اقدام جمعی به وسیله مقامات حکومتی است. این کار تلاشی از جانب حکومت سیاسی را نشان می دهد که با هدف تآثیرگذاری، شکل گیری و کنترل نتایج حاصل از نیروهای ساخت و ساز املاک صورت می گیرد. به طور سنتی برنامه ریزی شهری در جستجوی نفوذ بر برنامه ریزی راهبردی ساخت و ساز زمین، زیرساخت های حمل و نقل بهمراه شکل ساخت و ساز از جمله مقیاس، نمود معماری و کیفیت ساخت و عملکردهایی است که زمین و ساختمان به انها تخصیص یافته است.

برنامه ریزی شهری ممکن است در جستجوی تعیین نتایج نامطلوب شیوه ای باشد که سیمای شهری در گذشته براساس آن توسعه یافته است، و در زمان حاضر نامناسب تلقی می گردد. این کار ممکن است مستلزم رویارویی با کاربری اراضی انطباق ناپذیر نظیر فعالیت های صنعتی آلاینده که نزدیک نواحی مسکونی قرار گرفته اند، باشد. بدین ترتیب نظام برنامه ریزی شهری چارچوبی را در روند توسعه شهری ایجاد می کند که ساخت و ساز املاک در آن صورت می گیرد. به هر حال مسولان برنامه ریزی و میزان قدرتی که در حکومت های مختلف با توجه به زمینه های وسیع اقتصادی و همچنین اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اداری وجود دارند، با یکدیگر متفاوت اند. این امر خود تفاوت های زیادی را در خصوصیت برنامه ریزی شهری در نقاط مختلف ایجاد می کند.

مطالعه موردی بیرمنگام و سیوکس فالز مشخصا نشان می دهند که چگونه برنامه ریزی شهری با راهبرد توسعه شهری که درگیر ایجاد چشم انداز و واقعیت شهر بوده همراهی کرده و در خلق دوباره منظر  شهری که نماد سیمای موفقیت و رشد و تغییر اقتصادی است، یاری رسانده است.

دامنه و هدف موجود در برنامه ریزی شهری ممکن است تحت تآثیر میزان اعتقاد مسئولان سیاسی و برنامه ریزان در خصوص محدودیت حقوق املاک خصوصی و ترغیب اقدامات جمعی قرار گیرد. البته نتایج مطالعات در دو شهر میناپولیس و سیکوس فالز نشان می دهد، برنامه ریزی شهر می تواند در حد بالایی مداخله گر بوده و حتی در اقتصادهای عمدتا آزاد، برنامه ریزی مسلط آن ها می تواند تسهیل گر بخش ساخت و ساز باشد. به همین ترتیب، ابزارهای موجود برای برنامه ریزان شهری نیز بسیار متفاوت اند، برهمین اساس ویژگی و امکانات آنها به میزان وسیعی به نحوه ای که نهادهای سیاسی، دخالت دولت و اهداف زیربنایی آنها را در نظر دارند، تعیین می گردد.

کاربرد برنامه ریزی

ابزارهای برنامه ریزی شهرسازی معمولا دربرگیرنده عناصری است که در دستورالعمل ها، و آیین نامه ها قرار دارند. این عوامل شامل وسایلی نظیر منطقه بندی کاربری های مجاز، کنترل های ساخت و ساز که تعیین کننده شاخص ارتفاع ساختمان در هر قطعه است، و ویژگی های طراحی، ساختمان و نمود معماری طرح هاست. روی هم رفته چنین کنترل هایی بیانگر سیاست هایی است که هدف شان اطمینان از این نکته است که صرفا نوع ساخت و ساز تصویب شده به اجرا درآید.

همانگونه که قبلا اشاره شد دولت نیز می تواند حتی به صورت مستقیم تر با انجام ساخت و ساز، به مداخله بپردازد. این کار مخصوصا در آن عناصر شهری کاربرد دارد که ورای منطق بخش خصوصی برای اقدام است، نظیر مسکن اجتماعی و ایجاد زیرساخت هایی همچون جاده ها، فاضلاب و فضای تفریح می باشند.

پیدایش برنامه ریزی شهری

حکومت های سیاسی کنترل بر توسعه شهری را از دیرباز به مثابه ی یکی از نقش های مهم خود انگاشته اند. از زمان اولین شهرها، مدارکی از سامان کاربری های زمین و هماهنگی در تهیه زیرساخت های پایه ای به چشم می خورد. از طرح خیابان های منظم گرفته تا شبکه لوله کشی های آب و فاضلاب. این امر منعکس کننده توسعه در نوعی سازمان اجتماعی سلسله مراتبی بوده که کنترل آن، همراه با ظهور جوامع طبقاتی و دولت های سیاسی است.

همانگونه که دخالت دولت در توسعه شهری سابقه ای طولانی دارد، نظریه آرمان گرایی در مورد ویژگی «شهر آرمانی» نیز دارای ریشه ای طولانی است. این موضوع در دوران باستان در برگیرنده موضوعاتی همچون مناسب ترین جمعیت شهری، ملاحظات زیبایی در اشکال معماری بوده، و نیز ابداع طرح هنرمندانه شبکه خیابان هایی است که برای شهر آرمانی دوره رنسانس است.

برنامه ریزی شهری و توسعه شهری

آشکارا برنامه ریزی شهری در سرمایه داری، مواردی از کاربری اراضی و توسعه را مطرح می سازد که حاصل این مشخصه یا ویژگی، مالکیت املاک متعدد است که در وهله اول به سوددهی فوری طرح های توسعه توجه می گردد.  به هر حال زمین شهری نمی تواند مانند سایر کالاها مصرف شود. زمین شهری در فضا ثابت است. در حالی که دارای وضعیت قطعی است، اما در عین حال دارای مزیت نسبی نیز هست. بنابراین ساخت و ساز و کاربری موفق آن انباشته از وابستگی متقابل مکانی است. از این رو سوددهی هر ساخت و ساز به شدت وابسته به ان چیزی است که در زمین مجاور روی می دهد، زیرا ساخت نامناسب می تواند به تاثیرات منفی بیرونی دامن بزند و بدین ترتیب موجب کاهش ارزش املاک مجاور می گردد.

مسائل و موضوعات مرتبط با ساخت و ساز زمین از طریق برنامه ریزی شهری مشخص می شوند. پهنه بندی کاربری اراضی از توسعه اراضی ناسازگار جلوگیری می کند. قدرت حکومت برای خرید اجباری می تواند بر گلوگاه های توسعه زمین فائق آید و این کار از طریق تسهیل تصرف اراضی و تجمیع آنها صورت می پذیرد. در نهایت موضوعات مربوط به استفاده رایگان را حکومت از طریق تامین زیرساخت ها مشخص می سازد که آن هم به وسیله مالیات عمومی پرداخت شده یا صورت می گیرد. به نحوی که هیچ کس نمی تواند از زیر آن شانه خالی کند. شکل دیگر آنست که حکومت ممکن است انگیزه های مالی به وجود آورد.تا توسعه گران را در نقاط مخاطره انگیز، تشویق کند.

مداخلات برنامه ریزی شهری در روند ساخت و ساز زمین یا بازسازی آن بدین منظور است که برخی از چشم انداز های کوتاه مدت چند وجهی توسعه گران خصوصی که در مجموع ممکن است حاصل کلی توسعه شهری را به طرف ساماندهی فضایی ناکارا سوق دهند، محدود سازد.

منبع:کتاب ایجاد فضای شهری، ساخت و ساز املاک و برنامه ریزی شهری، نویسنده: اندرو مک لاران، ترجمه: گیتی اعتماد

برچسب ها :