طراحی منظر پیاده روها و معیارهایی که باید رعایت کنیم

در این مطلب می خوانیم:

پیاده راه ها

معیار های طراحی منظر پیاده راه

ضوابط طراحی منظر پیاده راه 

به طورکلی مسیرها، دارای طبیعتی دوگانه هستند. مسیر به عنوان معبر و مسیر به عنوان مقصد که با عنوان پیاده رو و پیاده راه شناخته می شود. به طور قـــــطع هـــــرچه پیاده راه ها عریض تر باشد پتانسیل تفرج در آن بیـــــشتر است و امـــــکان ایجاد برون گرایی برای کاربری ها مهیا تر است شهروندان صرفــا تقاضای رفت و آمد ندارند و می توانند به عنوان مقصد و مسیر پیاده تفرجی از آن بهره برند.
 

پیاده رو ها

چرایی ساخت پیاده رو

از دلائل اصلی ساخت پیاده رو افزایش ایمنی عبور و مرور عابران پیاده است. در ساخت پیاده رو ، باید عوامل مختلفی مانند نیازهای عمومی و ضعف امکانات و حرکات اتومبیل ها مورد توجه قرار می گیرند از آثار ساخت پیاده رو می توان ایجاد رونق در اقتصاد سهل نمودن ارتباط پیاده روی بین نقاط ، ایجاد هماهنگی بین عوامل مختلف ترافیکی، ایجاد امنیت و آرامش (کاهش صدا و دود)، ایجاد مسیرهای حرکت و لذت بردن از پیاده روی را دانست.

اهداف ساخت پیاده رو

تشویق مردم به پیاده روی، شناسایی مناطقی که رفت و آمد مردم در آنجا بیشتر است ،کاهش آلودگی زیست محیطی ،حفظ منابع طبیعی شهر،افزایش در آمدهای عمومی،کاهش تصادف ،جلوگیری از استفاده خطوط غیرعابر توسط عابران پیاده.

مزایای ایجاد پیاده رو

افراد بجای استفاده ازوسایل نقلیه به پیاده روی ترغیب میشوند تعداد عابران پیاده افزایش می یابد ، ضمن حفاظت از منابع طبیعی شهر باعث افزایش زیبای شهر می شود ، امنیت و سلامت بیشتر عابرین را تامین می کند ، ضمن تفکیک ترافیک عابرین از وسایل نقلیه باعث آرام سازی ترافیک می شود.

نقش و کاربرد و ضرورت توجه به مسیرهای پیاده

در میان کلیه سفرهای انجام شده در یک شهر، سفرهای پیاده همیشه مهم ترین روش انجام سفر بوده و خواهد بود. پیاده روی بخشی از انجام تمامی سفرهای روزانه شهروندان است. عابرین پیاده می بایستی به عنوان عنصر اصلی سیستم های حمل و نقل در طراحی ها مدنظر قرار گیرند. به همین دلیل مسیرهای پیاده حل علمی و عملی برای بسیاری از مشکلات حاد شهری هستند که می توانند با تخریب موقعیت های اقتصادی و فیزیکی، افت کیفیت زندگی، آلودگی و تراکم و کوچ طبقه متوسط از مرکز شهر مبارزه کنند.
پیاده روها ، محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعیشان است. این فضاها در مقیاس همه شهر عمل کرده و می بایست پذیرای گروه های مختلف باشد.

بنابراین یکی از مهمترین جنبه  های حضور انسانی در فضاهای  شهری  که  سبب سرزندگی  و پویایی  این  فضاها  و نیز  افزایش نقش اجتماعی آن ها می شود، حرکت پیاده است. شاید حرکت پیاده جزو معدود فعالیتهای انسانی باشد که علی رغم پیشرفتهای فراوان فناوری و تولید ابزارهای های گوناگون ارتباطی و حمل و نقل از بدو پیدایش بشر، شکل اولیه خود را بدون تغییر حغظ کرده است بر همین اساس امروزه و به ویژه با آغاز هزاره سوم، ضرورت رویکرد مجدد به حرکت پیاده به عنوان سالم ترین، اقتصادی ترین روش، پویاترین روش جابه جایی حمل و نقل مورد توجه جدی کارشناسان مدیران امور شهری قرارگرفته  است.

علاوه بر این یک پیاده روی مناسب افراد را ترغیب می‌کند که بخشی از سفرشان را در پیاده رو انجام دهند و این موضوع از نظر کاهش آلودگی های زیست محیطی اهمیت بسیاری دارد و شهری که هوای سالم تری دارد طبیعتا کیفیت زندگی در آن هم افزایش می‌یابد؛ ضمن این که از نظر روحی و روانی هم که به بعد اجتماعی کیفیت زندگی شهری مربوط می شود، تاثیرگذار است.بی تردید باید گفت پیاده روها یکی از مهمترین اجزای فراموش شده در فرایند ساخت و ساز شهری محسوب می شود.
با توجه به نقش و کاربرد و ضرورت توجه به مسیرهای پیاده در ادامه مطلب به بررسی ضوابط و معیارهای طراحی این محورها می پردازیم:

معیار های طراحی منظر پیاده روها

الف) معیار های انتخاب کف سازی

• میزان ظرفیت تحمل بار

میزان ظرفیت تحمل بار وارده بر کف فرشها به حجم ترافیک عابران پیاده مرتبط است. در مناطق وسیع، جهت کفسازیمسیرهای عبور می بایست از مصالح مقاوم، انعطاف پذیر و با ضریب تحمل بالا استفاده شود. سنگفرش هایی که از ضریب تحمل متوسطی برخوردار باشند، درکفسازی مسیرهای پرتردد پیاده به کار میروند وسنگفرش های سبک برای مناطق کم تردد و یا مسیرهای گردشگریعمومی استفاده می گردند.

• دوام مصالح

طراحی سنگ فرش ها باید به گونه ای انجام پذیرد تا در طول زمان مصرف، توانایی تحمل بار وارده و مقاومت در برابر نیروهای مخرب طبیعی محیط را داشته باشد. در آب و هوای سرد، سنگفرش ها باید بتوانند در مقابل مواد شیمیایی و ضربه های ناشی از ابزار برف روبی مقاومت نمایند. تخلخل یا تراکم، سختی یا نرمی، رنگ وبافت مصالح، ویژگی هایی هستندکه باید با شرایط اقلیمی همساز بوده و منجر به کاهش توان مقاومتی کف فرش ها نگردند. در این میان طراحی مناسب و اجرای دقیق بر عمر مصالح تاثیر گذار است.

• امنیت

کف فرش های به کار گرفته شده در کف سازی مسیرهای پیاده، می بایست قابل استفاده برای عموم افراد و همچنین معلولان باشد؛ بنابراین مصالح، اتصالات، شیب، زه کشی و مبلمان سایت باید به گونه ای طراحی گردند که این امر را ممکن سازند.

• هماهنگی با اقلیم

عوامل اقلیمی منطقه از قبیل حداکثر و حداقل دمای روزانه و میزان رطوبت، درطراحی جزئیات و اجرای سنگ فرش ها اثر مستقیم دارند.

ب- معیارهای انتخاب گیاهان

گیاهان در عین تامین لذت زیبایی شناسانه در محیط، از اکوسیستم های بومی محافظت نموده و به عنوان ابزار مهندسی زیستی برای محافظت و احیای خاک عمل می نمایند. روش های معینی در اغلب فرایندهای کاشت گیاه به کار گرفته می شود، که در این میان برقراری تعادل بین کاربری گیاهان، مقاومت، سلامت، هزینه های خرید و محافظت آنها مسئله ای اساسی به حساب می آید.

• خلق مناظر زیبا

مشخصات بصری هم چون رنگ، بافت، مقیاس و ریتم عوامل تاثیرگذار در خلق محیط های زیبای انسان ساخت می باشند. کاشت گیاهانی با کیفیت ها و جاذبه های بصری بالا، همچون درختان زیبا و بادوام، می تواند جهت زیباسازی مناظر وبرانگیختن حس کاربران به کار گرفته شود. در این میان باید همواره توجه داشت که ویژگی های بصری و بومی در ترکیبی هماهنگ و سازگار با گیاهان غیربومی، برای افزودن زیبایی و تنوع زیست محیطی، در عین نمایش بافت بومی منطقه، توصیه می گردد.

• بهبود شرایطی محیطی

فضاهای باز در صورتی که نتوانند شرایط آسایش انسان را فراهم آورند، بی استفاده خواهند ماند. کاشت دقیق درختان و درختچه ها به صورتی که آثار سوء ناشی ازآفتاب یا باد را کنترل نمایند، می تواند شرایط مناسب خرد اقلیم را برای حضور انسان فراهم آورد.

• جداره سازی

حصارهای زنده ( ساخته شده از گیاهان ) در گستره ای از دیواره های نیمه شفاف تا پرچین های غیر قابل عبور قرار می گیرند. دیوارهای زنده می توانند محیطی خلوت را در فضای میان خود ایجاد کرده، مرزها را مشخص نموده، از ورود غیرمجاز جلوگیری کنند و یا منظر نامناسب را پوشش دهند.

•  کنترل عبور و مرور

کاشت گیاهان می تواند در جهت دهی به حرکت انسانها و وسایل نقلیه نقش موثری ایفا نماید. در مناطقی که حرکت و عبور پیاده غیر مجاز باشد، استفاده ازگیاهان خاردار و متراکم توصیه می گردد.

کاهش هزینه های منظر سخت از طریق کاشت گیاهان

گیاهان می توانند به شیوه هایی به کار گرفته شوند تا جایگزین مصالح سخت درمنظر گردند. در شناخت دیوارهای بیرونی، ایجاد سقف و پرچین، اگرچه به فضای بیشتری بر روی بستر جهت کاشت نیاز است، اما نهایتاً هزینه ی خرید و کاشت گیاهان ارزان تر از ساخت فضاهای مشابه از مواد سخت خواهد بود.

• مقاومت

مقاومت یک گونه ی گیاهی بستگی زیادی به آب و هوایی دارد که در آن رشد نموده است؛ بنابراین گیاهان بومی که در منطقه رشد نموده و با آن کاملاً هماهنگ گشته اند، مناسب ترین گزینه برای کاشت می باشند. در این زمینه باید از افرادی استفاده نمود که آشنایی کامل با این دسته از گیاهان دارند. ایجاد خرداقلیم های مطلوب می تواند شرایط رشد برای برخی از گیاهان که در شرایط عادی امکان رشد در آن اقلیم را ندارند، فراهم آورد.

• ملاحظات ایمنی

انتخاب و کاشت گیاهان مناسب در مکان متناسب، عامل اصلی خلق محیط های ایمن می باشد. به طور دقیق تر جهت دستیابی به ایمنی مطلوب در منظر، باید به پرسش های زیر پاسخ داد: کدام بخش از گیاه سمی است؟ گیاه چه مقدار تولید آلودگی می کند؟ آیا ضعف برخی شاخه ها باعث شکسته شدن و سد مسیرهای عبور نمی گردد؟ آیا ریشه ها باعث ترک خوردگی و شکستگی کف فرش ها نمی شوند؟ آیا خارهای گیاهان به مردم آسیب نمی زنند؟ و آیا گیاهان کاشته شده و حشرات و جانوران موذی را به خود جذب نمی کنند؟

• گیاهان سمی

گیاهان سمی که دارای رنگهای جذاب می باشند، نباید در مکان هایی که کودکان به آن دسترسی دارند و می توانند از آن بخورند، قرار گیرند. برخی از گیاهان سبب ایجاد حساسیت می گردند. این گیاهان نیز باید از دسترس عابرین دور نگه داشته شوند.

• گیاهان آلوده کننده

گیاهانی که میوه، دانه و یا برگ های آلوده کننده تولید می کنند، برای عابرین مخاطره انگیز بوده و میتوانند باعث ایجاد مشکل در حرکت وسایل چرخ دار و ویلچرها شوند. به علاوه برخی از آنها می توانند لکه های آلوده کننده روی کف فرش ها ایجاد نمایند.

• گیاهان با ریشه های سطحی

شاخه های نزدیک به سطح می توانند باعث ایجاد ناهمواری در طول مسیرهای عبور شده و باعث بروز مشکلات حرکتی برای وسایل نقلیه ی چرخدار گشته و یا سبب زمین خوردن عابرین گردند.

• گیاهان خاردار

گیاهانی که دارای برگ ها و یا شاخه های خاردار باشند، در صورت افتادن روی زمین ممکن است به پای عابرین آسیب برسانند.

• گیاهان جاذب حشرات

کاشت این دسته از گیاهان باید دور از حریم فضاهای راه رفتن و نشستن صورت پذیرد.

ضوابط طراحی منظر پیاده روها

1- مسیرهای عبور عابر پیاده

• طراحی مسیر پیاده باید طوری باشد که مخفیگاه و نقاط کور در امتداد آن ایجاد نشود.
• روشنایی مسیرهای پیاده باید مناسب وکافی باشد.
• عرض مسیر پیاده، نباید با قرار گرفتن مبلمان، باجه ی تلفن و سایر اثاثیه ی شهری مسدود شود.
• در طول مسیر پیاده باید محوری جهت قرار دادن تاسیسات شهری و مبلمان قرار داد.
• پوشش پیاده رو باید از مصالح سخت، پایدار و غیر لغزنده باشد.
• پیاده رو باید به خوبی از نظر آبهای سطحی و زیرسطحی زهکشی شود. (شیب بندی طولی و عرضی)
• حداکثر شیب عرضی مناسب دو درصد است.
• سنگ مصرفی در پیاده روها ، باید تمیز، محکم، بدون رگه و مقاوم دربرابر عوامل جوی و یخبندان باشند.
• رویه ی پیاده رو عمدتاً از جنس سنگ و مصالح بومی منطقه باشند.سنگفرش، مناسب ترین نوع پوشش فضاهای عمومی و با شکوه است. خصوصیات استهلاک و نگهداری این ماده به نوع سنگ انتخاب شده بستگی دارد و اغلب منحصر به فرد است. بهترین کاربرد سنگفرش، استفاده از آن به عنوان جداکننده ی فضا و از بین بردن یکنواختی در سطح آسفالت است.
• استفاده از سنگفرش هایی با ارتفاع شش سانتیمتر برای مکانهایی که وسایل نقلیه از روی آنها عبور می کند.
• ایجاد یک زیرسازیسخت و محکم در صورت کارگذاری سنگ روی ملات.
•  درنظرگرفتن درز انبساط، با عرض یک ساتیمتر در فواصل حداکثر پانزده متری.
• ایجاد ضخامت حداقل پنج سانتیمتر زیرسازی شنی در صورت کارگذاری سنگ روی شن. پرکردن درز بین مصالح باید شن ریز بوده و در دو مرحله صورت گیرد.

2-پله و پلکان

• طراحی پله باید به گونه ای باشد که استفاده از آن برای عابرین پیاده به راحتی و با تضمین ایمنی صورت گیرد.
• طراحی پله باید با توجه به الگوی بومی صورت گیرد.
• محل قرارگیری پله ها باید توسط عابر پیاده قابل تشخیص باشد.
• روشنایی پله ها باید به نحو مطلوب تامین گردد.
• حداقل عرض مورد نیاز پله برای عبور یک طرفه 90 سانتیمتر) حداقل مطلوب95 سانتی متر) و برای عبور دو طرفه 1.5(1.75متر) می باشد.
• ایجاد پله های کمتر از سه پله ممنوع است.
• حداقل ابعاد کف پله برابر 28 سانتیمتر و حداقل ارتفاع 12.7 سانتیمتر است. کف پله ها باید دارای شیب یک درصد به سمت لبه ی پله باشند و لبه ی پله نباید تیز باشد.
• پوشش پله باید از جنس مصالح غیرلغزنده و بومی منطقه باشد.
• در محل هایی که خطر سقوط وجود دارد، نرده کشی و با بهره گیری ازدیوارهای نگهدارنده الزامی است. مصالح  نرده ها باید از جنس نارسانای حرارتی باشد. سطح نرده ها باید صاف و غیرلغزنده باشد.

3-شیب راه

• شیب راه به گونه ای طراحی شود که از برگ درختان و آشغال روی آن جمع نشود و پاکسازی سطح آن آسان باشد.
• اتصال شیب راه و پیاده رو باید با قوس ملایم صورت گیرد و از اتصال با زاویه تند جلوگیری شود.
• طراحی لبه ی شیب راه باید به گونه ای باشد که از سقوط افراد سوار برصندلی چرخدار و سایر عابرین جلوگیری کند.
• حداقل عرض سطوح شیب دار باید 120 سانتیمتر باشد.
• در شیب های کمتر از 5 درصد، نصب دستگیره الزامی است.
• در شیب های بیشتر از 5 درصد نصب دستگیره الزامی است.

جمع بندی

همانطور که به تفصیل بیان شد امروزه فضاهای پیاده روی شهری یکی از مهمترین فضاهای شهری و عرصه های عمومی در شهرها هستند. جین جیکوبز پیاده روها را به عنوان فضای عمومی و اصلی شهر و نیز حیاتی ترین عضو آن برمی شمرد. همانطور که گفته شد  مسیر های پیاده با توجه به کاربری و عوامل دیگر انواع متفاوتی را در برمی گیرد.پیاده راه، عنوان کلی برای آن دسته از معابر شهری است که مخصوص عبور پیاده و یا به طور عمده برای آنان در نظرگرفته شده است. پیاده رو، گذرگاهی است که در کنار مسیرهای سواره مثل جاده، خیابان و یا میدان منحصرا برای حرکت عابران پیاده ساخته می شود. به لحاظ کابری نیز برخی از این مسیر ها صرفا گذرگاهی و برخی پتانسیل تفرجی و گذراندان زمان بیشتر را دارند. بنا به نیازهای جسمی و روحی که انسان امروزی را درگیرکرده است ایجاد بستر مناسب فراغتی برای پاسخ دادن به این نیاز ها ضروری است. بنابراین پرداختن به این فضاهای شهری به خصوص نوع تفرجی اهمیت بالاتری پیدا می کند. ضوابط و معیارهای استاندارد شده حداقل هایی است که طراحان شهری و منظر باید در طراحی مسیرهای پیاده مورد توجه قرار دهند.ضوابط و معیارها نیز بسیار گسترده و دقیق تدوین شده است.در این مطلب با رویکرد طراحی منظر به بررسی برخی از این ملزومات پرداختیم تا در کنار عوامل زیبایی شناسانه پایه طراحی مدون چنین فضاهایی باشد.

منابع:
راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، نشر وزارت مسکن و شهرسازی (جهانشاه پاکزاد، 1385)
مهندسی ترافیک (مهیار عربانی، 1382)
مقاله ملاحظات محیطی در طراحی و بهسازی خیابان های شهری (بهناز امین زاده و فرامرز داعی نژاد،مجله¬های هنرهای زیبا،1381)
پایان نامه طراحی منظر محور گنجنامه همدان (امین ماهان،1387

تحریریه آب و خاک سازان،محمدلطفی،شیراز

برچسب ها :