میدان امیر چخماق یزد / فرهنگ و مذهب گذشته چگونه بود

میدان امیرچخماق یزد جایی نیست که نام آن برای علاقه مندان به فرهنگ ایران ناآشنا باشد. 

عرصه ی میدان امیرچخماق در گذشته در میان محلات تودرتو و بازار ها قرار داشته است اما در زمان رضاشاه پهلوی در اپیدمی خیابان سازی رضاخانی، خیابانی عریض از این میدان به سمت شرق کشیده می شود. هرچند این خیابان مشکلات متعددی همچون دو نیم شدن بازار را به وجود آورد اما این میدان را بیشتر از همیشه در معرض دید باردید کنندگان قرار داد.

شاخص ترین اثر مجموعه امیر چخماق ساختمان پوسته مانندی است که در یک ضلع میدان کشیده شده است و بازار تاریخی حاجی قنبر را در پشت خود پناه می دهد. بنایی که به شکل حجره حجره در دو طبقه ساخته شده و یک شاه نشین و دو مناره بر روی آن بنا شده است. هرچند گفته می شود حجره های پایین در زمان تیموری وجود داشته اند، اما ساخت این سازه را به شکل کنونی به حدود 100 سال پیش نسبت می دهند.

مسجد امیرچخماق

مسجد امیرچخماق در یزد از لحاظ اهمیت تاریخی بعد از مسجد جامع یزد قرار می گیرد. این مسجد به همراه سایر بنا ها در سده نهم هجری به دستور امیر جلال الدین ساخته شده است. ورودی اصلی مسجد از داخل میدان است و درون آن یک حیاط مرکزی قرار دارد که سه دالان در سه ضلع آن و یک ایوان در ضلع رو به قبله آن وجود دارد. این مسجد گنبدی زیبا و محراب مرمرین مزینی دارد که به همراه کاشی کاری های خاص صحن مسجد، آن را به مکانی بسیار دیدنی تبدیل کرده است.

آب انبار ها

در گذشته سه آب انبار در اطراف میدان وجود داشته است. دو آب انبار در دوران تیموری و دیگری در عهد صفوی ساخته شده که یکی از آب انبار های زمان تیموری در جریان ساخت خیابان تخریب شده است.

یکی از دو آب انبار باقیمانده آب انبار شش بادگیر نام دارد که توسط همسر امیرچخماق یعنی ستی فاطمه ، وقف شده است و به آب انبار ستی فاطمه نیز مشهور است. این آب انبار نمای زیبایی از درون میدان دارد و به سبب داشتن شش عدد بادگیر در اطراف گنبد خود، به نمونه ای منصر به فرد تبدیل شده است.

آب انبار دیگر که از زمان صفویه به جا مانده است آب انبار امیرچخماق نام گرفته است که مخزن آن به همراه گنبدش به طور کامل زیر زمین است و بادگیر های آن هم در بدنه ی بازار جای گرفته اند به طوری که بنای آب انبار به جز ورودی اصلی آن، نمود خارجی دیگری ندارد.

هویت فرهنگی و مذهبی امیرچخماق

 در ایران هر شهر یک میدان بزرگ و تعدادی میدان کوچک داشت که در اصل فضا هایی باز در تقاطع کوچه ها و خیابان ها بودند. این میادین محل تجمع مردم و دستفروشان و معرکه گیر ها بوده است اما اندک اندک کاربری دیگری نیز به آنها اضافه شد که باعث شد به میدان ها اهمیت فراوانی داده شود.

با رونق گرفتن بیش از پیش مراسمات عزاداری امام حسین (ع) در ایران بسیاری از میادین و لَرد ها رفته رفته به تکایا و حسینیه ها تبدیل شدند و میادین شهر یزد از جمله امیرچخماق در این زمینه پررنگ ترین سهم را داشتند. تکیه ی امیرچخماق یزد امروزه مهم ترین محل تجمع عزاداران حسینی در یزد است. سالانه جمعیت زیادی در روز عاشورا در این محل گرد هم می آیند و به سینه زنی و نوحه خوانی می پردازند.

از مراسمات ویژه ای که در ایام محرم در یزد برگزار می شود نخل برداری یا نخل گردانی است. این آیین سابقه ای طولانی در تاریخ ایران دارد و در بسیاری از شهر ها و روستا های اطراف کویر مرکزی ایران نیز در ایام محرم رواج دارد. نخل ( نقل ) سازه ی چوبی بزرگی است به شکل یک اتاق که آنرا از زمین بلند می کنند و روی شانه جا به جا می کنند. نخل نماد تابوت امام (ع) استو نخل برداری به مثابه تشییع پیکر آن حضرت در روز عاشوراست.

نخل را معمولا چند دور پیرامون میدان می گردانند و سپس آنرا به جایگاهش برمی گردانند و تا سال دیگر در آنجا باقی می ماند. تکیه امیرچخماق نخلی دارد که مشهور ترین و قدیمی ترین نخل شهر یزد به حساب می آید. این نخل که گفته می شود حدود 400 سال قدمت دارد قدیمی ترین نخل عزاداری ایران بعد از نخل 600 ساله تفت است.

هرساله جمعیت زیادی از توریست های اروپایی برای بازدید از آیین های مذهبی عزاداری محرم به شهر یزد می آیند و به گفته ی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان یزد، حجم توریست ها در ایام محرم به اوج خود می رسد که می تواند نشان دهنده ی اهمیت فرهنگ مذهبی غنی ما برای دنیا باشد.

گردشگران در قالب تور هایی به بازدید از مراسمات عزاداری می پردازند و توسط راهنما ها با وقایع عاشورا آشنا می شوند. این شیوه ی جذب گردشگر که توسط نهادهای مردمی به وجود آمده و گردشگری معنوی مذهبی نامیده شده است، در حال انتشار به دیگر نقاط ایران است و مورد حمایت بسیاری از گروه های دولتی و غیر دولتی قرار گرفته است؛ چرا که این رویداد با در نظر گرفتن عاشورا به عنوان یک واقعه ی انسانی توانسته است به ایجاد ارتباط مثبت فرهنگی با مردم دنیا منجر شود.

منبع:

آب و خاک سازان سامانه جامع صنعت ساختمان

تحریریه آب و خاک سازان،محمدلطفی،شیراز

برچسب ها :