شهرهایی متناسب برای پیاده روی طراحی کنیم

در این مطلب می خوانید:

- پنج عامل موثر بر پیاده پسند کردن شهرها

1- 1- کیفیت مسیر

2-1- عدم وجود موانع 

3-1- عدم وجود پله های طولانی

4-1-  زیرگذرها و روگذرها

5-1- مصالح مناسب برای کف سازی

2- پیشنهادات و راهکارهایی برای شهرداری ها

در شهرسازی معاصر، حرکت پیاده ها و نیاز ها و حقوق طبیعی انسانی او، کمتر توجه برنامه ریزان و طراحان شهری را برانگیخته و راه های پیاده، بخشی مستقل از فضاهای شهری نبوده بلکه تابعی از حرکت سواره به حساب آمده است. اما یکی از بارزترین اقدامات ارزشمندی که طی سالیان اخیر برای ارتقای کیفیت حرکت پیاده صورت گرفته، احداث پیاده راه ها در تعدادی از کلان شهرهای کشور بوده است. باید توجه کرد صرف احداث مسیر ویژه پیاده، موفقیت و کارایی آنرا در شهر تضمین نمی کند، همچنین احداث مسیر ویژه پیاده در یک شهر نمی تواند به منزله الگوی اجرایی در شهرهای دیگر به شمار رود. تفاوت های اقلیمی،فرهنگی و ویژگی های متفاوت شهرسازی در هر منطقه رویکرد خاصی را نسبت به مسئله پیاده راه سازی می طلبد. در این میان بررسی نگرش و دیدگاه های شهروندان و مطالبات آنها از فضاهای پیاده تا حدی راه گشای مدیریت و برنامه ریزی شهری و شهرسازان (طراحان شهری، معماران و ...) برای پاسخ مناسب به آنها است.

 هدف اصلی در این مطلب مطالعه رفتارشناسی عابران پیاده بوده و اینکه کدام فضاهای شهری، شهروندان را به انتخاب پیاده رفتن به جای ماشین تشویق می کنند. همچنین موانع پیاده روی در پیاده راه ها و شیوه طراحی درست ان ها بیان گردیده و در پایان اشاره ای به وظایف شهرداری در بهبود وضعیت پیاده راه ها خواهیم کرد. 

اغلب مراکز شهری مساحتی حدود یک کیلومتر مربع دارند که افراد پیاده را قادر می سازد با طی یک کیلومتر یا کمتر به تمام امکانات شهری دسترسی داشته باشند

1- پنج عامل موثر بر پیاده پسند کردن شهرها

روزی که یک کودک یک ساله اولین قدمش را برمی دارد روز بزرگی است. تراز چشم کودک از سطح دید یک خزنده از حدود 30 سانتیمتر به 80 سانتیمتر افزایش می یابد. این کودک نوپا می تواند بیشتر ببیند و تندتر حرکت کند. پس از این همه چیز در دنیای کودک، میدان دید، دورنما، نمای کلی، سرعت، انعطاف پذیری و فرصت ها به سطحی بالاتر و سریع تر منتقل می شود و همه لحظات با اهمیت زندگی بر روی دو پا و با سرعت راه رفتن و ایستادن تجربه می شود. اگر چه راه رفتن اساسا یک حرکت خطی است اما فواید آن بسیار بیشتر از این است زیرا راه رونده می تواند بایستد، بنشیند یا توقف کند یا مسیرش را تغییر دهد. 
راه رفتن در شهر تنوع خود را نمایان می کند: حرکت سریع و هدفمند از نقطه الف تا نقطه ب، قدم زدن آرام برای لذت بردن از زندگی شهر و یا غروب آفتاب، زیگ زاگ رفتن کودکان، پیاده روی مصمم شهروندان سالمند برای نفس کشیدن در هوای تازه، نرمش کردن و یا خرید کردن. راه رفتن فارغ از هدف در فضای شهر، بستری است برای فعالیت های اجتماعی که به عنوان مکمل فعالیت های پیاده اتفاق می افتد. سرها به این سو و آن سو می چرخند، راه روندگان می ایستند و یا می چرخند تا همه چیز را ببینند و یا با دیگران صحبت کنند. راه رفتن یکی از انواع حمل و نقل است. اما علاوه بر این فرصتی برای انجام بسیاری از فعالیت های دیگر است.

1- 1- کیفیت مسیر

عوامل بسیاری بر سرعت راه رفتن تاثیر می گذارد: کیفیت مسیر، سطح پیاده رو، میزان جمعیت و سن و توان حرکتی راه رونده. طراحی فضا نیز در این میان نقش مهمی ایفا می کند. افراد پیاده معمولا در خیابانی که به حرکت خطی دعوت می کند سریع تر حرکت می کنند. در حالی که هنگام عبور از یک میدان سرعت آن ها کاهش می یابد. این موضوع تقریبا مشابه حرکت آب است که در بستر رودخانه سریع تر جریان دارد و در دریاچه کندتر. شرایط آب و هوا نیز عامل دیگری است. انسان ها هنگامی که هوا بارانی است و باد می وزد و یا سرد است سریع تر حرکت می کنند. 
برخی از مردم به راحتی کیلومترها راه می روند درحالی که برای سالمندان، ناتوانان جسمی و کودکان، حتی طی فواصل کوتاه نیز مشکل است. معمولا 500 متر مسیر پیاده به عنوان فاصله ای که اغلب مردم با رضایت راه می روند شناخته می شود. با این وجود فاصله قابل قبول به کیفیت مسیر نیز بستگی دارد. اگر کف سازی مسیر کیفیت مناسبی داشته باشد و مسیر جذاب باشد، فاصله قابل قبول برای پیاده روی افزایش می یابد. برعکس هنگامی که مسیر نازیبا و خسته کننده است تمایل به پیاده روی به شدت کاهش می یابد. در چنین موردی 200 یا 300 متر پیاده روی مسیری طولانی به نظر می آید. 

داشتن فضای کافی برای راه رفتن همه گروه های پیاده اهمیت دارد، بخصوص کودکان، سالمندان و معلولین.

 در مسیری که دیدنی های زیادی دارد یک پیاده روی طولانی، کوتاه به نظر می آید.

2-1- عدم وجود موانع 

یکی از پیش نیازهای یک پیاده روی آسوده و دلپذیر وجود فضا برای حرکت نسبتا آزادانه و بدون مانع است، بدون اینکه فرد مجبور باشد به این طرف و آن طرف برود یا دیگران او را هل داده یا منحرف کنند. کودکان، افراد مسن و ناتوانان جسمی نیازهای ویژه ای حرکت آزادانه دارند. افرادی که سبد خرید، کالسکه و عصا دارند نیز به فضای زیادی برای راه رفتن نیاز دارند. گروه های جمعیتی جوان عموما صبورترین گروه برای حرکت درون ازدحام جمعیت به حساب می آیند. 
نگاهی به شهرهای قدیمی در سراسر دنیا نشان می دهد افراد پیاده آزادانه و بدون مانع در جهات مختلف حرکت می کرده اند. شهرها در آن زمان اساسا قلمرو پیاده بوده اند. کالسکه های اسبی، گاری ها و تعداد کمی ماشین نیز در شهر وجود داشته است. 
با هجوم اتومبیل افراد پیاده ابتدا به کنار جداره ساختمان ها رانده شدند و سپس به صورت فزاینده ای در هم فشرده شده و به پیاده روهایی رانده شدند که هر روز باریک تر می شدند. پیاده روهای پر ازدحام غیر قابل قبول اند و یک مشکل جهانی به حساب می آیند. 

اگر بناست پیاده روی آسوده باشد، از جمله فاصله و سرعت قابل قبول باشد. لازم است فضا برای راه رفتن وجود داشته باشد و موانع زیادی سر راه نباشد. این خصوصیات معمولا در فضای مختص پیاده وجود دارد. اما کمتر در پیاده روهای خیابان های شهری دیده می شود. برعکس تعداد موانع و مسائل عبور پیاده که در طول سال ها به منظر پیاده اضافه شده اند، قابل توجه است و نیاز به بررسی دارد. 
علائم رانندگی، پایه های چراغ، پارکومتر و همه انواع واحدهای کنترل تکنیکی در پیاده راه ها قرار می گیرند با این توجیه که « بر سر راه نباشند». ماشین هایی که بخشی یا همه بدنه آن ها در پیاده رو پارک شده است، دوچرخه هایی که با بی توجهی توقف کرده اند، و ظاهر آشفته خیابان تصویر منظر پیاده ای را تکمیل می کنند که افراد پیاده مجبورند در آن مانند اسکی بازان از مسیری مارپیچ، راه خود را برای حرکت در طول پیاده رویی بیابند که اساسا بسیار باریک است. 
پیاده روی در منظر شهری می تواند آزردگی ها و سختی های جزئی فراوان دیگری نیز به همراه داشته باشد. یکی از آن ها نرده های پیاده روهاست که جهت محدود کردن پیاده در پیاده روهای پر ازدحام یا شلوغ نصب شده اند. موانعی که در تقاطع ها در کف قرار داده شده اند تا افراد پیاده را از کنج ها دور نگه دارند باعث آزردگی و انحراف بیشتر از مسیر می شوند. 

هنگامی که راه رفتن در پیاده رو شبیه یک مسابقه دو با مانع است.

در شهرهای خودرومحور گسیختگی های موجود در پیاده روجهت تامین دسترسی آسان خودروها به ورودی، به گاراژ، محل های بارگیری و پمپ بنزین ها به تدریج تبدیل به بخشی طبیعی از صحنه ی خیابان شده اند. 
علاوه بر گسیختگی های بی دلیل که افراد پیاده، صندلی های چرخدار و کالسکه ها را مجبور به بالا و پایین رفتن از برآمدگی های موجود در مقابل گاراژها و دروازه ها می کند، تعداد زیادی گسیختگی های دیگر نیز در محل اتصال خیابان های فرعی به خیابان های اصلی وجود دارد. تقریبا در همه موقعیت های ذکرشده، پیاده رو باید به عنوان بخشی از سیاست کلی دعوت افراد به عبور و مرور پیاده به جای مایوس ساختن آن ها بدون گسیختگی تا مسیرهای ورودی ادامه بیابد.
ترکیب فضای ناکافی در پیاده روها و دردسرهای کوچک و بزرگ با زمان انتظار بی انتها در چراغ های راهنمایی تقاطع های شهر تکمیل می گردد. افراد پیاده معمولا اولویت کمتری دارند و در نتیجه با انتظار طولانی در چراغ های قرمز و به دنبال آن با چراغ سبز کوتاه مواجه می شوند. چراغ سبز اغلب تنها چند ثانیه قبل از جایگزین شدن با چراغ چشمک زن قرمز دوام می اورد: این یعنی زمان دویدن برای پرهیز از تاخیر در عبور و مرور فرا رسیده است. 

شهرنشینان همه جهان در ذخیره انرژی خودشان هنگام راه رفتن بسیار هوشمندانه عمل می کنند. در جایی از خیابان رد می شوند که برایشان طبیعی تر است، از بیراهه ها، موانع، پله ها و سکوها دوری می کنند و همه جا خطوط مستقیم حرکت را ترجیح می دهند. اگر افراد پیاده بتوانند هدف را ببینند، مسیری را در طول کوتاه ترین خط انتخاب می کنند. لذت آن ها از حرکت درمسیر مستقیم در میدان ها، با ردپاهای به جا مانده پس از بارش برف و در مسیرهای بی شمار ساییده شده روی چمن و محوطه آرایی ها، به وضوح قابل مشاهده است. حدود 500 متر فاصله ای است که اغلب افراد پیاده آن را قابل قبول می دانند اما این یک مقدار تغییرناپذیر نیست. زیرا آنچه که قابل قبول است همواره ترکیبی از فاصله و کیفیت مسیر خواهد بود. اگر آسایش کم باشد مسیر طولانی خواهد بود در حالی که اگر مسیر جالب، سرشار از تجربه و راحت باشد افراد پیاده فاصله را فراموش کرده و از تجربه هایی که اتفاق می افتد لذت می برند. 

الگوهای خیابان، طراحی فضا، جزئیات غنی و تجارب فشرده بر کیفیت مسیرهای پیاده روی و لذت پیاده روی تاثیر می گذارد. لبه های شهر نیز در این میان نقش ایفا می کنند. هنگام راه رفتن زمان بسیاری برای نگاه کردن در اختیار داریم و به خصوص کیفیت نمای طبقات هم کف که انسان در تراز چشم از نزدیک آن ها عبور می کند در چگونگی این گردش موثر است. 
اصل واحدهای کم عرض و تجارب فراوان در طول مسیرهای پیاده ای که مغازه و غرفه ای ندارند نیز اهمیت دارد، درهای ورودی، جزئیات ساختمان، منظر و فضای سبز در مقابل خانه ها، دفاتر و موسسات می توانند سهمی ارزشمند در تجارب جالب پیاده روی داشته باشد. همچنین اگر ساختمان ها اصولا نمایشگر نمای عمودی باشند، پیاده روی ها به نظر کوتاه تر و قابل کنترل تر می آیند. در حالی که ساختمان ها دارای خطوط قوی افقی بر فاصله تاکید کرده و آن را تقویت می کنند.

3-1- عدم وجود پله های طولانی

پله یکی دیگر از مواردی است که علاقه ی فراوان عابر پیاده را به ذخیره انرژی نشان می دهد. حرکت های افقی مسآله مهمی نیست، اگر تلفن در اتاق مجاور زنگ بزند بلند کی شویم و جواب می دهیم اما اگر تلف در طبقه دیگری زنگ بزند با فریاد می پرسیم آیا فرد دیگری برای پاسخ دادن هست؟ بالا و پایین رفتن از پله نیاز به حرکات جدید، نیروی ماهیچه ای بیشتر و تغییر ریتم راه رفتن به ریتم بالا رفتن دارد. این عوامل بالا و پایین رفتن را نسبت به حرکت در سطح صاف یا به جای آن بالا و پایین رفتن مکانیکی سخت تر می نماید. در ایستگاه های مترو، فرودگاه ها و فروشگاه های بزرگ، مردم در صف می ایستند تا سوار پله برقی شوند، در حالی که راه پله های کنار آن ها تقریبا خالی هستند. مراکز خرید و فروشگاه های بزرگ چند طبقه برای انتقال مردم از طبقه ای به طبقه دیگر به پله های برقی و آسانسور متکی اند. اگر این وسیله حمل و نقل از کار بیفتد، مردم به خانه هایشان می روند! 

پله مشکلی حقیقتا فیزیکی و روانی برای افراد پیاده ایجاد می کند. اگر ممکن باشد افراد پیاده قطعا از آن ها دوری می کنند. با این وجود راه پله ها نیز مانند طول خیابان می توانند طوری تغییر شکل یابند که سفر را شدنی تر نشان دهد. اگر در پایین یک ساختمان پنج طبقه بتوان کل راه پله را با پله هایی به ظاهر بی انتهایش دید، رسیدن به بالای پله ها برای اغلب مردم غیر ممکن به نظر می رسد، مگر اینکه از جانشان سیر شده باشند. در چنین مواقعی استفاده گسترده از روانشناسی ساده راه پله  لازمه اجرا شدن می باشد.

برای بسیاری از افراد جامعه پله یک مانع بزرگ و مستقیم به حساب می آید.

نتیجه گیری در مورد منظر یک فضای دوست داشتنی که مردم را در حد ممکن به راه رفتن دعوت می کند خیلی ساده است. پله ها موانعی واقعی هستند و در اصل باید هر جا ممکن است از ساخت آن ها دوری شود. در منظر پیاده هنگام ضرورت، پله ها باید ابعادی راحت و جذابیت بصری داشته باشند و روانشناسی راه پله ( بررسی عوامل فیزیکی و روانی در استفاده از پله و راه پله) در آن ها به صورت هدفمند مورد استفاده قرار گیرد. البته ایجاد شیب ها، رمپ ها و آسانسورها برای حرکت عابران پیاده ای که بر صندلی چرخ دار می نشینند و افراد کم توان موردی قطعی است. در موقعیت هایی که عابران پیاده در انتخاب بین شیب و پله آزادند به وضوح شیب را ترجیح می دهند، در این حالت کودکان، معلولان و عابران پیاده که صندلی چرخ دار دارند می توانند بدون مانع حرکت خود را ادامه دهند.

اگر افراد بین پله و سطح شیب دار حق انتخاب داشته باشند همواره از سطح شیب دار استفاده می کنند.

4-1-  زیرگذرها و روگذرها

در سال های اولیه هجوم اتومبیل از دهه 1950 تا 1970، مهندسی راه کورکورانه بر افزایش گنجایش جاده ها و جلوگیری از برخورد با عابران پیاده متمرکز بود. راه حل هر دو مشکل معمولا جدا کردن عبور و مرور و هدایت پیاده به زیر یا روی جاده از طریق زیرگذرها و پل های روگذر بود. این راه حل به معنای تحمیل پله به عابران پیاده در هر دو سوی تقاطع ها بود. برنامه ریزان به سرعت دریافتند که زیرگذر ها و پل های روگذر پیاده به شدت نامطبوع اند و تنها زمانی استفاده می شوند که نرده هایی بلند نیز در طول جاده ها گذاشته شود به طوریکه افراد پیاده واقعا راه دیگری نداشته باشند. به طور کلی زیرگذرها و پل های عابر پیاده منظر خوبی نبوده و پرهزینه نیز هستند. با توجه به چشم انداز جاری دعوت مردم به راه رفتن و دوچرخه سواری بیشتر در شهرها، زیرگذرها و پل های عابر پیاده به وضوح تنها در موارد خاص عبور از اتوبان های اصلی می توانند به عنوان راه حل در نظر گرفته شوند. 

برای انواع دیگر خیابان ها باید راه حلی یافت شود که به افراد پیاده و دوچرخه سوار اجازه دهد در سطح خیابان بوده و محترمانه از خیابان عبور کنند. مدل عبور و مرور یکپارچه خیابان های شهر را دوستانه تر و امن تر می کند چرا که اتومبیل ها مجبور خواهند بود آرام تر حرکت کرده و بیشتر توقف کنند.

5-1- مصالح مناسب برای کف سازی

طبیعتا کف سازی در آسایش پیاده نقشی با اهمیت ایفا می کند. خصوصا در جهان آینده با شهروندان سالمند بیشتر، عابرانی که توان حرکتی کمتری دارندف عبور و مرور بیشتر صندلی های چرخدار و افرادی که می خواهندفرزندانشان را در فضای شهر جابه جا کنند کیفیت کف سازی و سطوح، اهمیت خواهد داشت. شیوه درست این است که سطوح صاف و غیرلغزنده باشند. سنگفرش های سنتی و تخته سنگ های شکسته طبیعی قابلیت بصری فراوانی دارند اما به سختی نیازهی امروزی را برآورده می کنند. در مکان هایی که باید ویژگی قدیمی سنگفرش ها حفظ شود باید نوارهایی از سنگ گرانیت صاف اضافه شود تا به صندلی های چرخدار، کالسکه های بچه، کودکان، سالمندان و زنان با کفش های پاشنه دار بتوانند نسبتا راحت راه بروند. این نوع کفسازی با ترکیب قدیم و جدید در شهرهای بسیاری استفاده شده و می تواند در همان حال که دین خود را به تاریخ ادا می کند به عنوان کفسازی خوش فرمی برای فضاهای همگانی استفاده شود. 

کف سازی و مصالح مناسب در پیاده پسند بودن مسیر تاثیر بسزایی دارد.

یک شهر مناسب برای راه رفتن باید در حد امکان در تمام طول سال، شب و روز کارکرد داشته باشد. در زمستان مهم است که برف و یخ پاک شود، به عنوان مثال، محدوده های پیاده و مسیرهای دوچرخه باید قبل از مسیرهای سواره تمیز شوند. در روزهای سرد که کف سازی ها لیز هستند، عابران پیاده نسبت به رانندگان اتومبیل، که عموما آرام تر و با احتیاط تر حرکت می کنند، بسیار بیشتر در معرض خطر آسیب دیدگی هستند. در تمام نقاط جهان و در همه ی فصول اطمینان حاصل کردن از وجود سطوح خشک و غیرلغزنده برای افراد پیاده بخش مهمی از دعوت صمیمانه به راه رفتن در شهرهاست. 
هنگامی که شب آغاز می شود نورپردازی اهمیت می یابد. نورپردازی مناسب و منطقی مردم، چهره ها و نماها، تورفتگی ها و کنج ها، در طول مسیرهای پیاده برای تقویت حس امنیت واقعی و حس امنیت ادراک شده لازم است. نور کافی کف سازی ها، سطوح و پله ها برای حرکت ایمن عابرین پیاده اهمیت دارد. 

نورپردازی زیبایی که باعث جذابیت پیاده راه شده است.

2- پیشنهادات و راهکارهایی برای شهرداری ها

برنامه ریزی و طراحی فضاهای اختصاصی جهت عبور عابر پیاده امروزه به خاطر توجه بیشتر به بعد انسان به عنوان عنصر اصلی حیات بخش شهرها در فضاهای شهری ضروری می باشد.بنابراین توجه به عابران پیاده به عنوان عامل حیات بخش فضاهای شهری در طراحی این فضاها و مانعی بر متروک شدنشان ویژگی مشترک پیاده راه ها است.
برخی از اقداماتی که شهرداری باید برای بهبود وضعیت پیاده راه ها جهت تشویق افراد به پیاده روی انجام دهد:

• طراحی مجدد پیاده راه (توسط شهرسازان، طراحان شهری و معماران)
•  استفاده از گونه های گیاهی زیبا، سازگار با محیط زیست  و دل انگیز
• استفاده از مبلمان شهری مناسب
•  برقراری امنیت اجتماعی
• بهسازی کف معابر و آسفالت خیابان ها
• استفاده از رنگ آمیزی جدید و روانشناسی رنگ در فضاهای پیاده
• ایجاد موانع در ورودی و خروجی پیاده راه ها برای جلوگیری از ورود اتومبیل و موتورسیکلت به پیاده راه ها
• ایجاد فضاهای نشستن و استراحت برای عابران 
• استفاده از نورپردازی مناسب به ویژه در شب ها 
• ایجاد فضاهای خاطره انگیز و پلازاهای شهری
•  ایجاد دکه ها، باجه های فروش مواد غذایی و خرده فروشی ها برای جذابیت مسیر
• استفاده از موسیقی مناسب 
• ایجاد بازارهای سنتی و صنایع دستی 
• ایجاد فضاهای سبز تفریحی

ما باید به خیابان‌های دوستدار عابر پیاده بازگردیم. افزایش کیفیت پیاده‌روهای شهری نه تنها عابرین پیاده بیشتری را جذب می کند، بلکه به ایجاد فضاهای مطلوب عمومی، یعنی جایی که افراد بخواهند وقتشان را آنجا بگذرانند، نیز کمک می کند.
 

منابع:

برگرفته از کتاب شهر انسانی، یان گل 

برگرفته از مقاله بررسی تحلیلی پیاده راه سازی در کلان شهرهای کشور با تأکید بر مطالبات شهروندان، محمد صالحی فرد

تحریریه آب و خاک سازان،محمدلطفی،شیراز

برچسب ها :