هویت شهر (معرفی روش های اجرایی هویت بخشی به منظر شهری)

مفهوم و معنی هویت

عوامل سازنده هویت شهر

راهکارهای اجرایی هویت بخشی به مناظر شهری

موضوعاتی هستند که در این محتوا خواهید خواند.

هویت شهر چیست؟ قبل از  پاسخ به این سوال که در پارگراف بعد به طور مفصل توضیح می دهیم، لازم است بدانیم که عوامل و عناصر مختلفی در شکل گیری و تأثیر گذاری بر هویت شهرها مطرح هستند، یکی از مهم ‌ترین عوامل مطرح در هویت شهرها بحث مناظر شهری است. همچنین از عوامل اساسی شکل دهی و معنا بخشی به مناظر شهری موضوع هویت است؛ هویت عاملی است که بتوان از طریق آن شهرها و مناظر شهری را به صورت کاملاً متمایز از یکدیگر دانست. ویژگی های مناظر شهری ریشه در فرهنگ، رسوم، حس مکان و ... دارد که کاملاً مرتبط به هویت شهر هستند.  
در این پژوهش تلاش می شود ویژگی های مربوط به هویت در مناظر شهرها بررسی شود و راهکارهای اجرایی در این خصوص بیان شود.   

هویت شهر چیست؟

هویت از مفاهیم پیچیده و عمیق است و مفهومی سهل و ممتنع دارد از این رو که هر فردی با شنیدن این واژه، به مراجع، مثال ها و تجربیاتی درون ذهن خود رجوع می کند که وی را قادر به درک آن می نماید اما در مقابل چون و چرایی و توضیح این ادراک با دشواری مواجه می شود.
در لغتنامه دهخدا، هویت این گونه تعریف شده است: «هویه عبارت است از تشخص و همین میان حکیمان و متکلمان مشهور است، هویه گاه بر ماهیت با تشخص اطلاق می گردد که عبارت است از حقیقت جزییه. هویه از لفظ هو گرفته شده است که اشاره به غایت است و آن درباره خدای تعالی است به کنه ذات او به اعتبار اسما و صفات او با اشاره به غیبوبت او».

هویت از منابع کثیری چون ملیت، قومیت، طبقه اجتماعی، جامعه و جنسیت ناشی می شود، منابعی که ممکن است در تداخل و تضاد باشند. بنابراین علی رغم این که هویت ریشه در مشابهت دارد، اما همواره به تفاوت نیز مربوط می شود.
«هویت، از دیدگاهی، همراه با طبیعت و ماهیت اشیاء آشکار می شود. ماهیت، آن چه شیء بودن شیء به آن است، هنگامی که تشخیص می یابد و خود را از شیء بودنی دیگر گونه متمایز می کند، به سخن دیگر «خود بودن خود» را تعیین می کند، جایی برای هویت آماده می کند. از سوی دیگر، دیدگاه دوم، هویت به «همان بودن» بدل شد. «همان» ماهیتی است که در برابر زمان مقاومت می کند ولی «خود» در زمان شکل می یابد و بی آن که ناپدید شود».
با توجه به آن چه ذکر شد، هویت را می توان به صورت زیر تعریف کرد:

«هویت به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی است. هویت پویا، از زمان تأثیر می پذیرد و در عین حفظ خود، همان باقی نمی ماند».

تعاریفی از هویت شهری

هویت شهر حالتی از اندیشه، انسجامی از عادات و سنن و عواطف و افکار و رفتارهای سازمان یافته ساکنان شهر است که به عنوان جز لاینفک عادات زندگی شهری به فرهنگ شهری منتقل شده اند.
هویت شهر ذهنیت و استنباط ساکنان شهر از زبان خاص و محسوسات و ادراکات شهر است. معنایی است که مردم به محیط انتزاعی شهر می دهند و از آن می گیرند.

هویت شهر مفهومی است استعاره ای برای توصیف کیستی و چیستی ذات و عرض نظام های پدیده شهر.
هویت شهر از بعد انسانی، ظرفیت های شهر برای نشان و نمایش دادن شایستگی های انسانی در محیط شهری است.
هویت شهر واقعیت جاری آن است، اما حقیقت محتوم آن نیست، پتانسیلی قابل اندازه گیری، احراز، ارزیابی و مقایسه است که هرگونه تحول مثبت در آن مستلزم اصلاح محیط اجتماعی شهر است. رشد نظام اجتماعی باعث ارتقاء محیط کالبدی شهرخواهد بود.
در نهایت می توان گفت:

• هویت شهری مقوله ای کالبدی است.
• هویت شهری ناشی از شکل کلی و فرم شهر است.
• هویت شهری چیزی جز خاطره جمعی افراد ساکن یک شهر نیست و شهر بدون خاطره فاقد هویت است.
• هویت شهری نه مقوله ای مادی یا بصری بلکه معنوی و یا احساسی است.
•  آنچه هویت شهری را به وجود می آورد هماهنگی اجزا و عناصر شهری است که کلیتی هماهنگ پدید می آورد.
• هویت شهری مقوله ای زیبایی شناسانه است. شهر با هویت، شهری با مناظر و مرایای زیباست.
• هویت شهری چیزی نیست مگر فرهنگ شهری در هر مکان و زمان.
• هویت شهری چیستی شهر است.

برای اطلاع و آگاهی بیشتر از این موضوع می توانید به مقاله هویت شهر، با موضوع «بررسی جامعه شناختی رابطه هویت و شهر» مراجعه نمایید.

چنین فهرستی را می توان به درازا کشید، اما باید اضافه کرد که هویت شهری هیچی از موارد به تنهایی نیست،
بلکه همه آنها در سنتزی تام و تمام است.
رویکرد به مفهوم ساخت اصلی در شهرسازی معاصربه ایجاد نظم و هماهنگی و وحدت بین محورها و عناصر تاریخی و طبیعی و کارکردهای مهم در گستره شهر و به وجود آوردن پیوندی منطقی بین آن ها اعتقاد دارد. معمولاً عناصری که در شکل گیری ساختار اصلی شهر نقش دارند در پنج دسته زیر قرار می گیرند:
1. عناصر تاریخی و مذهبی
2. عرصه های عمومی
3. عوامل محیطی و طبیعی
4. دسترسی های مهم شهری
5.عناصر دارای عملکرد شهری و فراشهری

عوامل سازنده هویت شهر

محورهای شناخت رابطه های هویتی (محیط اجتماعی و کالبدی شهری) به قرار زیرند:
نماد و مبادله نمادین
نماد، نتیجه فرایندی شناختی است که به تبع آن، موضوع، معنایی ضمنی، ورای استفاده کاربردی یا ابزاری پیدا می کند.
نمادها، شیوه های غیر کلامی برای برقراری ارتباط هستند که مردم برای تبادل پیام های خود از آن استفاده می کنند، نماد می تواند نشانه هایی از نفی گذشته آن ها هم باشد. افرادی که از جهت اجتماعی متحرک اند به نمادهایی اهمیت می دهند که معرف گروه مورد علاقه آن هاست. وجود هویت، مستلزم اشتراک محتوای نمادین بین همه اعضای جامعه است و بقا و تداوم آن نیز در گرو انتقال نمادها به نسل های بعد می باشد. در واقع تداوم هویت زمانی دچار چالش خواهد بود که مبادله نمادی به طور کامل قطع شود. محیط ساخته شده برای مردم معانی بالقوه نمادین زیادی دارد. تشخیص این معانی، به طور خودآگاه و ناخودآگاه در ذهنیت مردم نسبت به محیط و نسبت به خودشان اثر گذار است و معانی نمادین محیط ساخته شده احساس تعلق مردم را به یک گروه اجتماعی یا مکان افزایش می دهد.

نظام نشانه ها
بافت شهری، ترکیبی است از عناصر قوی و خنثی، یا به بیان دیگر آمیزه ای از عناصر علامت گذاری شده و نشده است. عناصر قوی هر شهر، نشانه ها و قوی ترین محمل هویت شهر به خصوص هویت شهر تهران محسوب می شوند که از طریق آن ها دلالت شونده های ساختار فضایی - عملکردی شهر قابل بازشناسی هستند. شناخت اینکه فضاهای شهری بازتاب چیستند، به وجه ساده تر از طریق باز شناسی این نشانه ها امکان پذیر است. نقش و رابطه بردارهای دلالت کننده و دلالت شونده در ساختار شهرها، نمادها و اسطوره های جدید شیوه زندگی شهری و فلسفه هویت شهر معاصر است فلسفه و بنیاد این نمادها که باید مانند بیان عمومی نشانه ها درک شوند، بسیار حائز اهمیت است. زیرا یکی از ویژگی های شهر معاصر بر هم خوردن رابطه معمول و پذیرفته شده دلالت کننده ها و دلالت شونده هایی است در شهر سنتی پایدار بوده اند.

در این رابطه پیشنهاد می شود  مقاله هویت شهری با موضوع « نقش نمادها و نشانه ها در هویت بخشی به معماری و شهرسازی ایرانی» را مطالعه کنید. 

هویت منظر شهری

ترجمان معیارهای تشخیص هویت شهر در مفهوم منظر شهری به صورت زیر صورت گرفته است:

راهکارهای اجرایی هویت بخشی به مناظر شهری

منظر شهر و هویت شهری دو مقوله ی مرتبط با هم هستند. منظر پدیده ای عینی – ذهنی است و هویت شهرها نیز مقوله ای چند بعدی است که عرصه های عینی و ذهنی را شامل می شود.
 هدف کلی از بررسی هویت در منظر شهری، هویت بخشی به مناظر شهری است که در ادامه چند راهکار اجرایی به این منظور ارائه می شود:  

• شاخص سازی عناصر ویژه تأثیر گذار بر هویت شهرها در منظر شهری (بناهای تاریخی، بناهای بلند مرتبه، بناهای شاخص، بناهای ارزشمند، میادین شهری، المان های منحصر به فرد شهر، پل ها و ...)
• ارتقا کیفیت منطر شهری از طریق حذف عوامل نابسامانی ها و اغتشاش بصری در منظر(با مراجعه به «مقاله تحلیل و بررسی اغتشاشات بصری محیط شهری با تاکید بر نهادینه سازی منظر شهری»).
• حفظ و تقویت عملکرد کاربری های شاخص در شهر
• تأکید بر رضایت مندی شهروندان
• نظرسنجی از شهروندان و فراهم نمودن زمینه های مشارکت آن ها در طرح های مربوط به منظر شهری
• توجه به تصویر ذهنی شهروندان و برجسته سازی نقاط حائز اهمیت
• تأکید بر عناصر شاخص سازنده ی منظر شهری
• تأکید بر الگوهای بومی در ارائه ی طرح های مربوط به مناظر شهری
• ارتقا آسایش بصری و افزایش کیفیت کالبد مناظر شهری
•  تقویت تصویر ذهنی شهروندان با تأکید بر عناصر با ارزش شهر
• تأکید بر نمادهای هویت ملی و بومی مناظر شهری
• برجسته سازی ساختار اصلی شهری و تقویت نقش مکان های ارتباطی شهری
• تأکید بر مکان هایی که در ساعات شبانه روز جاذب جمعیت هستند، همچون رستوران ها
• اجرای مراسم و رویدادهای مذهبی – ملی – اجتماعی در فضاهای شهری
•  ساماندهی مناظر شهری با توجه به حل مسائل و مشکلات اجتماعی

اگر به این موضوع علاقه مند بودید این مطلب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید.

چند مطلب مرتبط:

مجله هویت شهر

مجله آرمان شهر

منابع
1.    پیران، پرویز، «هویت شهرها، غوغایی بسیار برای مفهومی پیچیده»، نشریه آبادی سال پانزدهم، شماره 13 (پیاپی 48)، پاییز، 1384.
2.    دهخدا، علی اکبر و گروه نویسندگان، « لغتنامه دهخدا»، چاپخانه دانشگاه تهران، تهران، 1345.
3.    رحیم زاده، محمدرضا، «مفهوم هویت »، دومین کنگره تاریخ معماری و شهر سازی ایران، ارگ بم، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران، 1379.
4.    زادرفیعی، ناصر، «فرآیند اجتماعی - فضایی هویت شهر: مقدمه ای بر شناخت و توانمندسازی هویت شهر ایرانی»، نشریه آبادی سال پانزدهم، شماره 13 (پیاپی 48 )، پاییز، 1384.
5.    زمانی فرد، هادی، «راهنمای تهیه چارچوب مدیریت منظر شهری معطوف به ارتقا هویت بصری»، پایان نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: کامران ذکاوت، دانشگاه شهید بهشتی، رشته طراحی شهری، 1390.
6.    لنگ، جان، «آفرینش نظریه معماری، نقش علوم رفتاری در طراحی محیط»، ترجمه علیرضا عینی فر، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران، 1383.
7.    میرمقتدایی، مهتا و ژاله طالبی، «هویت کالبدی شهر: مطالعات موردی تهران»، وزارت مسکن و شهرسازی، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، تهران، 1385.

برچسب ها :