شفابخشی در طراحی منظر پیاده رو ها/ابعادو شاخص ها/عناصر

در این مطلب می خوانید:

شفابخشی چیست؟

ابعاد و شاخص های شفابخشی منظر

مبانی منظرین پیاده رو و عناصر موثر بر شفابخشی

چگونه عناصر محسوس پیاده رو تفریحی بر مؤلفه های شفا بخشی تاثیر می گذارند؟

در دهه های اخیر رابطه منظر با سلامت انسان در تحقیقات و سیاست گزاری های محیطی افزایش چشمگیری داشته است. سازمان بهداشت جهانی، سلامت را در داشتن شرایط جسمی، روانی، عاطفی سالم و همچنین تعاملی مفید و سازنده با محیط می داند.

لازمه سلامت، رشد و پویایی یک جامعه، وجود افراد سالم، پویا و فعال در آن جامعه است که به محیط روح ببخشند و جامعه را به سوی اهداف عالی پیش ببرند. فرد و محیط ارتباطی تنگاتنگی با هم دارند و مجموعه ای واحد به وجود می آورند که هیچ کدام به تنهایی قابل تعریف نیستند و می توان گفت همواره در حال تعامل هستند. شرایط محیطی از طرفی موجب تحریک نیازهای انسانی می شوند و از سوی دیگر در صورتی که مناسب باشند، به رفع نیازها کمک می کنند.

در صورتی که ویژگی های محیطی و عناصر و تجهیزات آن با نیازهای حسی و فیزیکی افراد متناسب باشد، سطحی از آسایش حاصل می شود. محیط بسته به کیفیات، ویژگی ها و قابلیت های خود، بستری برای ارضای نیازهای انسان فراهم می آورد و از سوی دیگر، هرچه به نیازهای انسانی بیشتر و بهتر پاسخ داده شود، آسایش جسمی و روانی بیشتری در فرد به وجود خواهد آمد. هرگاه فضا فاقد ویژگی های لازم برای رسیدن به اهداف و نیازها باشد، ارضای نیاز به تعویق می افتد و انسان دچار تنش و تعارض می شود ودر چنین شرایطی مفهوم منظر و سلامت اهمیت پیدا می کند. از این رهگذر مفهوم شفابخشی با تاکید بر کاهش استرس و افزایش تجدید قوا از طریق قابلیت های طبیعی و محیطی، اهمیت می یابد.

از سویی دیگر شهرنشینی باعث شده است بیشتر زمان عمر افراد دور از طبیعت و در فضاهای شهری بگذرد. وابستگی انسان به طبیعت با چگونگی دستیابی وی به ایمنی، معاش و آسایش وی در رابطۀ مستقیم قرار می گیرد. در این میان اندک مسیرهای تفریحی و توریستی شهری وجود دارند که می توانند نقش موثرتری در این ارتباط داشته باشند. از آنجا که شفابخشی و مولفه های آن بیشتر در ارتباط با باغها و محوطه های سبز مجاور فضاهای درمانی مطرح بوده اند، تعمیم مولفه ها و مزایای آنها به فضاهای عمومی تر مانند پیاده روهای تفریحی بسیار راهگشا خواهد بود.

شفابخشی چیست؟

شفابخشی خاصیتی است که طی آن سلامت روان تامین شده و به کاهش استرس و افزایش تجدید قوا می انجامد. همچنین اصطلاحی است که به طور مکرر برای مناظری به کار رفته که آسایش را ارتقا داده و به حفظ سلامت کمک می کند و آنالیز آنچه که روی بازدید کننده تاثیر می گذارد از اهداف آن است.
کلمه healing در لغت به معنای کل نگر یا عمومی نگر است در واقع شفا بخشی آن کیفیتی است که هم جسم و هم ذهن را در بر می گیرد و در کل هویت فضایی را شامل می شود.البته باید خاطر نشان کرد که شفا اصطلاح گسترده ای است که ضرورتا به معالجه ی بیماری اشاره ندارد بلکه به عنوان روند کلی برای بهبود اطلاق می شود که روح و جسم را باهم در نظر می گیرد.

تفاوت معالجه با شفا نیز بر اساس تعریف شفابخشی این است که معالجه شرایط برخورد دارویی با بیمار را در وهله اول درمان قرار دارد در صورتی که شفابخشی یک فرآیند چند بعدی است که از فاکتورهای اساسی در نظر گرفته شده فاکتورهای روحی و روانی است که این  دسته از فاکتورها در ارتباط با نیازهای روحی و ذهنی و احساسی و اجتماعی می باشد.

منظر فرد را از تنش و استرس روحی  رها کرده و سبب تجدید قوای فرد می شود.طبق دیدگاه اولریچ محیط طبیعی به صورت قیاسی منتج به حس تجدید قوا و رهایی از تنش های عصبی  می شود. به طور خلاصه، دریافت بهبود و رهایی از استرس شامل تغییرات مثبت متعددی است که در سیستم فیزیولوژیکی و رفتار فرد رخ می دهد اغلب در این مرحله بر عملکرد فرد هم تاثیر می گذارد.

مطالعات انجام شده نشان می دهد که مشاهده مناظر طبیعی (محرک وجه دیداری و بصری) و در معرض عناصرطبیعی قرار گرفتن (محرک حس لامسه بویایی و شنیداری) می تواند عوامل تنش زای روان شناختی و رفاه بیولوژیکی را افزایش دهد، همچنین سبب بهبود اضطراب های درونی می  شود. بسیار تاکید شده است که مناظر خصوصا مناظر ملایم و مطلوب به سرعت احساسات فرد را بر انگیخته و در رفع تنش فرد مؤثر است، همچنین دوری گزینی از عصبانیت، خستگی و آسودگی از علایم فیزیکی  را به همراه دارد.

ابعاد و شاخص های شفابخشی منظر

شفا بخشی در جنبه های مختلفی می تواند بروز نماید که توسط پژوهشگران بسیاری نشان داده شده اند. به عنوان نمونه، پاکزاد سه دسته کلی را بیان نموده است که شامل شفای جسمی، روحی و ذهنی است. که شفای جسم را شفای کالبدی، شفای ذهن را شفای فکری و شفای روح را به دو صورت شفای احساسی و معنوی نشان داده است. همچنین کوپر و مارکوس به شفای اجتماعی نیز اشاره داشته اند. با جمع بندی دیدگاه های مختلف و در نظر گرفتن همپوشانی های آن ها می توان 5 نوع اصلی را در شفابخشی در نظر گرفت:

1. شفای روحی و معنوی: جنبه معنوی هر موجود ماهیت درونی اوست .آگاهی بیشتر در مورد سطوح معنوی امکان تجربه حس تعلق به جهان می دهد و این به نوعی باعث شفای معنوی و روحی می شود. پژوهش ها ارتباط با خدا و ماوراء، فرصت خودشکوفایی، معنا و ارزش زندگی، افزایش تمایلات هنری و احساس هویت را از شاخصها یا مزایای شفابخشی دانسته اند که میتوان آنها را به عنوان ابعاد روحی و معنوی شفابخشی قلمداد نمود.

2. شفای فکری/شناختی: کاواین و اورنتین معتقدند که اعتقادات شخصی بیماران نقش مهمی در پروسه شفابخشی دارد، پس اگر آیتم های فکری یک بیمار اصلاح شوند فرآیند شفابخشی او هم سریع می شود. مولفه های رواج افکار سالم و ایجاد حس تفکر و اندیشه، به عنوان شاخصه های این بعد از شفابخشی، از متون پژوهشی قابل استنباط هستند.

3.  شفای احساسی/روانی: توانایی تجربه کردن زندگی با برقراری ارتباط عمیق با افراد دیگر و دنیای اطراف به وسیله سطح احساسی و عاطفی  فرد  است. انواعی از احساس می توانند از منظری شفابخش حاصل شوند. احساس راحتی و آسایش، آرامش، حس بالای امنیت، سرزندگی، شادی جزء این احساسات هستند.

4.  شفای اجتماعی: یک فرد در انزوا از افراد دیگر نمی تواند زندگی کند و همین زندگی جمعی است که موجب نوعی شفابخشی در فرد می شود و به همین خاطر تمرینات شفابخشی در میان جمع اثربخش تر است. (نماز جماعت مسلمانان نمونه ای از تاثیرگذاری جمع بر فرد است). از اثرات اجتماعی شفابخشی می توان به کاهش جرم و جنایت، افزایش فعالیت محیطی، افزایش تعامل محیطی و بهبود انسجام اجتماعی اشاره نمود.

5. شفای کالبدی/جسمی: شفای کالبدی فقط زمانی است که شخص تمایل به بهبودی داشته باشد و اعتقادات و احساساتش هماهنگ باشد، در واقع طب و دارو مکمل هایی هستند برای تسریع روند بهبود( اصلی ترین شاخصه های شفای کالبدی، بهبود واکنش ایمنی بدن کاهش اضطراب و ضربان ارتقای سلامت جسمی (و بهبود مهارت های حرکتی می باشند.

مبانی منظرین پیاده رو و عناصر موثر بر شفابخشی

یکی از مهم ترین جنبه  های حضور انسانی در فضاهای شهری که سبب سرزندگی و پویایی این فضاها و نیز افزایش نقش اجتماعی آن ها می شود، حرکت پیاده است. شاید حرکت پیاده جزو معدود فعالیتهای انسانی باشد که  علی رغم پیشرفت های فراوان فناوری و تولید ابزارهای های گوناگون ارتباطی و حمل و نقل از بدو پیدایش بشر، شکل اولیه خود را بدون تغییر حفظ کرده است.  پیاده‌رو راهی است که در امتداد خیابان و برای عبور عابرین پیاده ساخته می‌شود.

گاهی پیاده‌روها به وسیله جدول و یا باغچه با پوشش گیاهی (درخت، چمن، شمشاد) از خیابانجدا می‌شوند. گاهی پیاده‌روها فقط یک راه هموار مناسب برای قدم زدن و کاملا مستقل از خیابان هستند و مثلا برای تردد عابرین در یک پارک ایجاد می‌شوند. از طرفی دیگر می توان پیاده روها را از نظر جداره آنها، میزان تردد ماشین و ترافیک، مسیر ارتباطی اصلی در شهر بودن یا حاشیه و تفریحی بودن و هچنین کاربری های بدنه تفیک نمود. از ویژگی های پیاده روها این است که حرکت عابر پیاده را تسهیل و امنیت لازم را برای او فراهم کنند و به همین دلیل این گونه فضاها به تدابیر و تجهیزات خاص احتیاج دارد.

امروزه فضاهای پیاده روی شهری یکی از مهمترین فضاهای شهری و عرصه های عمومی در شهرها هستند. جین جیکوبز پیاده روها را به عنوان فضای عمومی و اصلی شهر و نیز حیاتی ترین عضو آن برمی شمرد.

در یک نگاه کلی می توان عناصرپیاده رو را در دو دسته عناصر منظر محسوس و نامحسوس یا ذهنی قرار داد. عناصر نامحسوس یا ذهنی منظر، اشاره به مفاهیمی دارند که عینیت نداشته و تنها از طریق ذهن قابل درک می باشند. نقش انگیزی و خوانایی، امنیت، پاکیزگی، معنا ، تنش و دسترسی، از جمله عوامل ذهنی عنوان شده می باشند. در مقابل آن عناصر محسوس، آن دسته از عناصرند که توسط حواس پنجگانه انسان ادراک شده و به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر مولفه های شفابخشی تاثیرگذارند. در این مطلب تنها به بررسی عوامل محسوس منظر پیاده روها خواهد پرداخت.

چگونه عناصر محسوس پیاده رو تفریحی بر مؤلفه های شفا بخشی تاثیر می گذارند؟

همان طور که بیان شد طراحی صحیح عناصری که می تواند تامین گر شفابخشی در پیاده روهای شهری تفریحی باشد به دو دسته عناصر محسوس و ذهنی تقسیم شد که در این بخش چگونگی تاثیر عناصر محسوس بر مولفه ها مورد بررسی قرار گرفته است.
• سطوح اصلی:
-کف سازی ها: نحوه طراحی الگوی کفسازی، خلاقیت های طراحی (جنس مصالح، رنگ مصالح) ، نشانه های لمسی بافتدار، صوتی و ارتعاشی برای تحریک حواس (بینایی،شنوایی،لامسه) باعث ایجاد احساس راحتی، آسایش و آرامش در سطوح عابران می شود.

-جداره ها: نحوه طراحی جداره ها میتواند ذهن عابرین پیاده را به خود درگیر کند و باعث احساس هویت، سرزندگی و شادی عابر پیاده شود. جنس و رنگ مصالحجداره نیز در احساس نشاط و سرزندگی عابرین موثر است.

• نشیمنگاه ها: وجود داشتن و حتی نحوه جایگذاری صندلی و نیمکت درفضای پیاده رو میتواند بر سلامت روانی عابرین تأثیر بگذارد. آسایش، آرامش، شادی و احساس هویت مکانی برای عابرین می شود، سرزندگی فضا بالا می رود و به علت حضور مردم و مدت زمان بیشتر حضور آنان در پیاده رو، امنیت اجتماعی و به دنبال آن امنیت روانی را در پی دارد.

• عناصر تغییر سطوح:
-پله: تأثیر پله ها در پیاد هرو بیشتر کالبدی بوده و بر فعالیت های ملایم و شدید عابر پیاده، میزان تمایل او برای پیاده روی، انجام حرکات ورزشی بر روی پله و یا خم شدن برای عبور از آن را در پی دارد پله های غیراستاندارد می تواند حس خستگی زیادی را در عابرین پیاده ایجاد نماید.
-رمپ: رمپ تغییر سطح در تکمیل پله به کار می رود و باعث ارتقای کیفیت فعالیت های ورزشی و میزان پیاده روی می شود. همچنین استفاده از رمپ برای افراد ناتوان و دارای معلولیت جسمی، ایمنی بیشتری را در پی دارد..
• امکانات ورزش و سرگرمی:
- لاین دوچرخه: وجود آن در پیاده روها نشان از فرهنگ بالای طراح و مجری و همچنین جامعه دارد. موجب تقویت فعالیت های جسمانی ملایم و شدید، محافظت عابران از برخورد با دوچرخه سواران، رواج افکار و فرهنگ سالم دوچرخه سواری و احساس شادی و راحتی دوچرخه سواران می باشد.
- محل توقف دوچرخه: محل توقف دوچرخه علاوه بر ترغیب به استفاده از دوچرخه و افزایش فعالیتهای جسمانی، باعث می شود تا دوچرخه سوار با اطمینان خاطر از امنیت وسیله خود و آرامش حاصل از آن، به حرکت پیاده خود بپردازد.
- میزهای بازی و سرگرمی: نظاره یک فعالیت دلپذیر که اغلب توسط کودکان و نوجوانان انجام می گیرد را باعث به وجودآمدن محیط زندگی مناسب، احساس هویت کاربران فضا و شادی آنان می شود. همچنین باعث انسجام و فعالیتهای اجتماعی،ایجاد امنیت و هویت در فضا، حس آرامش، ارتباط با ماوراء و فعالیتهای گروهی نیز می-شود.
- مسیر سلامت و ورزش: اختصاص بخش هایی از مسیر با هدف ورزش می تواند در هدایت عابر و احساس شادی و سرزندگی و همچنین سلامت کالبدی موثر باشد.

• تمهیدات خدماتی:
- سرویس بهداشتی:  طراحی مناسب و استاندارد سرویسهای بهداشتی، دسترسی به آب وهوای سالم در پیاده روها را باعث  می شوند، در نتیجه موجب حضور بیشتر وپیاده روی طولانی تر عابرین در فضا می شوند. مکان و سیمای بصری سرویس ها می تواند بر سلامت عابران پیاده تأثیر بگذارد.
- سطل زباله: سرویس به موقع و جایگذاری مناسب و استاندارد و کابد ظاهری آن باعث دسترسی به آب وهوای سالم در پیاده رو و پیاده روی لذت بخش می شود. بنابراین باعث احساس راحتی و آسایش در عابرین پیاده میشود.
-آبخوری ها: نیازعابران و به خصوص ورزشکاران در هنگام فعالیت به آب آشامیدنی بسیار بالا می رود که وجود آبخوری در فواصل مناسب می تواند این فعالیت را تداوم بخشد. همچنین در روزهای گرم، این عنصر به شدت مورد نیاز می باشد.

•کاربری های حاشیه: کاربری های حاشیه باعث جذابتر شدن محیط پیاده رو و افزایش حضوراجتماعی و میزان پیاده روی و فعالیت های جسمانی می شود. حضور کاربری در حاشیه پیاده رو علاوه بر ایجاد کانون هایی برای حضور اجتماع، می تواند سطح امنیت، سرزندگی، آرامش و شادی پیاده رو را نیز بالا ببرد.

•عناصر راهنما:
- علائم و تابلوهای راهنمایی: در صورت طراحی مناسب و هنرمندانه، باعث سلامت معنوی افراد نیز بشود. همچنین در تابلوهای تبلیغاتی مطالبی که بر روی آنان درج می شود، می تواند اثرات مطلوب و به موجب آن احساس هویت، آسایش وشادی را ایجاد کند.
- حصارهای محافظ: علاوه بر ایجاد ایمنی از خطرات احتمالی برخورد با سواره، حصار عمودی ( محافظت در برابر تغییرات اقلیمی )، حصار افقی ( را نیز باعث می شوند. نهایتاًبه پیاده روی و فعالیت جسمانی منظم و بیشتر در پیاده رو رو منجر می شود.
• عناصر روشنایی:
- روشنایی عمومی: روشنایی فضا به خصوص در شب باعث افزایش ایمنی و امنیت عابران میشود. در نتیجه میزان پیاده روی افزایش می یابد وفعالیتهای اجتماعی و مدت زمان گسترش آنها نیز ارتقا پیدا می کند. احساس راحتی و آسایش، سرزندگی و آرامش از دیگر نتایج یک روشنایی مطلوب و مناسب است.
- روشنایی تزیینی: امنیت و سرزندگی محیط پیاده رو را تقویت  می کند. همچنین جذابیت های بصری این عنصر بر فعالیت جسمی و پیاده روی طولانی تر منجر میشود و با نور مازادی که تأمین می کنند، گستره فعالیتهای اجتماعی و مدت زمان حضور در فضا را بالا می برند. روشنایی های تزئینی و علائم چراغانی شده در ترکیب با درختان که عنصری معنوی محسوب می شوند، ارتباط با ماوراء را در عابر ارتقا می بخشند.

• عناصر تزیینی:
-تندیس ها : مجسمه یا هنرهای شهری موجب جذب مردم می شود که سبک و ایده آن می تواند به رواج افکار سالم، احساس هویت شهری، شادی، ارتباط با ماوراء، فرصت خودشکوفایی و انجام فعالیت های معنابخش منجر گردد.

- رواق: در بعضی از قسمت ها برای ایجاد حس بهتر و سایه

-تابلوهای نوشتن یادگاری: این عنصر شهری که به تازگی در شهرهای اروپا و آمریکا دیده می شوند، یک فرصت بسیار مناسب برای عابرین به منظور لحظاتی با خودبودن و تأمل کردن و خالی کردن احساسات خود می باشد. احساس هویت برای فرد عابر، سرزندگی پیاده رو، احساس شادی در بین عابرین، فرصت خودشکوفایی، زمانی بدون سروصدا برای فکر کردن و انجام فعالیت های معنابخش همگی می تواند نتیجه استفاده از این مبلمان شهری باشد.

-نقاشی های دیوار و کف: نقاشی های دیواری و کف که نوع سه بعدی آن به تازگی در کشورهای اروپایی و آمریکایی رواج پیدا کرده و نظر همگان را نیز به خود جلب کرده، یکی از عناصر محرک های غیر مستقیم جذاب و مطلوب پیاده روها محسوب می شود. این نقاشی ها ذهن عابرین پیاده را به خود درگیر می کند و باعث احساس هویت، سرزندگی و شادی عابر پیاده می شود. همچنین انواع معنوی و مفهومی آن می تواند فرصت خودشکوفایی و فعالیت های معنابخش را برای عابرین فراهم کند و موجب ارتقای سلامت معنوی آنان شود.

• مصالح:
- جنس: جنس و بافت مصالح متناسب با اقلیم و عمر مفید بالا علاوه بر تاثیرات آن بر راحتی جسمی کیفیات بصری و کیفیات لمسی و شنوایی را در بردارد که طراحی خلاقانه و همسو با روح و زیبایی ذاتی مصالح  آنها  تاثیرات متبت به سزایی در سلامت روان دارد.

-رنگ: رنگ مصالح رنگ فضای پیاده رو علاوه بر تأثیرات اجتماعی و روانی فراوان مانند جذب مردم به پیاده رو، افزایش فعالیتهای اجتماعی و مدت زمان آن، احساس هویت، سرزندگی، آرامش و شادی ناشی ازآن، می تواند باعث ایمنی جانی عابران نیز بشود استفاده از رنگ های شدید مثل قرمز برای مشخص کردن محدوده های خطر، به خصوص برای افرادی که بینایی کمی دارند. همچنین رنگ فضای پیاده رو و مصالح آن می تواند تأثیر زیادی بر فعالیت های معنابخش ذهنی، ارتباط با ماوراء و تفکر عمیق عابر پیاده داشته باشد.

• عناصر طبیعی:
- درختان: فضای سبز میتواند برکاهش فشار روانی و تنش های اجتماعی حاصل از آن مؤثر باشد. این ویژگی نوعی متغیر متعادل کننده است که ارتباط میان این متغیر با افکار منفی بر کیفیت بهداشت روان می افزاید. درختان و به طور کلی پوشش گیاهی، بیشترین نقش و تأثیر را در تأمین سلامت عابران پیاده دارند. تأمین هوای سالم، محافظت در برابر تغییرات اقلیمی باعث پیاده روی طولانی تر، احساس راحتی و آسایش محیطی، هویت بخشی به مسیر پیاده رو، آرامش و سرزندگی ناشی از آن، به فکر واداشتن آدمی به قدرت خدا و احساس لذت ناشی از پیاده روی در طبیعت و ... همگی از فواید و اثرات وجود درختان در پیاده روهاست.

به طور مثال می توان به درختان شادی بخش اشاره کرد. گیاهان غیر از اکسیژن موادی نظیر فیتونسید تولید می کنند که دو نقش عمده دارد.

 
الف) موجب متعادل شدن دو نیمکره چپ و راست مغز انسان شده و در نتیجه از بروز بیماریهای روحی و روانی کاسته می شود.
ب) مؤثر در کاهش آلودگی صوتی، که ضرر و زیان آن کمتر از آلودگی هوا نبوده و در اثر برخورد صدا با برگ درختان از شدت آلودگی صوتی کاسته می شود.
گردو، کاج، نراد، بلوط، اکالیپتوس، فندق، سرو کوهی، بید، افرا، زبان گنجشک، داغداغان این گیاهان از خود، ماده ای به نام فیتونسید ترشح می کنند، که باکتری ها، قارچ ها و برخی حشرات ریز را می کشد اما اثر فرح بخشی برای انسان ها دارد.

- باغچه های حاشیه: باغچه های حاشیه و گیاهان و گلکاری های داخل آن، بیشتر اثرات درختان بر سلامت را دارا می باشند جدول کشی کناره این باغچه ها و محدودیتی که در عبور عابر از آنها و ورود به سواره ایجاد  می کنند ، ایمنی عابر پیاده را نیز از برخورد با سواره تأمین می کند. گلدان ها و درختچه های گلدانی علاوه بر داشتن اثرات باغچه های حاشیه ای، به دلیل قابلیت جابجایی و کانونی بودن آنها، فعالیتهای اجتماعی و مدت زمان حضور آن را نیز افزایش م یدهد. چون معمولاً گره های اجتماعی بیشتردر اطراف این مبلمان که قابلیت نشستن هم دارند، اتفاق می افتد. بنابراین فرصتی را نیز برای فکر کردن و ارتباط با ماوراء مهیا می کند.

- مسیر شبه طبیعی: بدلیل  غریزه انسان نزدیکی با طبیعت بیش از همه او را به خویشتن و در نتیجه به خالق خویش نزدیک می کند و به تعمق وا می دارد.قدم زدن در مسیر شبه طبیعی تمامی حواس پنجگانه را درگیر می کند و موجب آرامش روان و کاهش استرس می شود و می تواند همه ابعاد شفا را در بر داشته باشد. یکی از ویژگی های عمده مسیر شبه طبیعی درگیری حس لامسه توسط آنچه در طبیعت به صورت بکر موجود است و گیاهان محرک مثبت لامسه است.

-گیاهان و عنصر نشانه های لمسی:در مورد بافت، گیاهان تنوع بالایی به وجود می آورند. وقتی می خواهیم حس لامسه را تحریک کنیم، باید آن دسته از گیاهانی را که پوست تنه آنها برای لمس کردن تحریک کننده است را انتخاب کنیم.

- گیاهان  دارویی :
اکثر تعاریف در ارتباط با مناظر و چشم اندازها براساس ویژگی های خاک منطقه و ویژگی های فیزیوگرافی بوده وانسان به عنوان تجربه کننده چشم انداز نادیده گرفته می شود علیرغم اینکه مناظر با گیاهان دارویی، در نواحی آب و هوایی ویژه رشد میکند اما خواص درمانی حاصل از گیاهان دارویی خوراکی بر ضرورت کشت و پرورش آن در مناظر شفابخش می افزاید.

- ظهور آب:
جوانب مهم درک و شناخت جسمانی فضای آبی شامل صدای آب، رنگ و شفافیت، حرکت و محتوای آن است. مردم صدای آب را تحسین کرده و آن را به انواع اصوات طبیعی و خاص ترجیح میدهند. شنیدن صدای آب و صدای غرش و شرشر آن سبب ایجاد احساس آرامش و امنیت درافراد و همچنین تجدید قوا و رهایی از فشارهای روانی و انرژی در  فرد میشود. واکنش احساسی فرد نسبت به آب به دلیل خالصی و سردی آن است که حس تازگی و خنکی را القاء می کند. این عوامل ادراکی موجب بالارفتن انرژی و حرارت جوانی شده و در این صورت اگر فضای آبی به عنوان منظره مثبت و ارزشمند درنظر گرفته شود، آن محل برای مشارکت اجتماعی اولویت داده می شود.
آبنماها یکی از عناصری است که به تازگی در پیاده روها به کار میرود به  خصوص در تقاطع ها، این عنصر تأثیر زیادی بر سلامت جسمی با ایجاد هوای سالم، افزایش فعالیت های ملایم ورزشی و پیاد ه روی طولانی تر به دلیل جذابیتی که این عنصر به محیط پیاد ه رو می بخشد، دارد. ایجاد کانونهای قوی اجتماعی و انسجام و کنترل ناشی از آن، احساس راحتی و آسایش، شادی، آرامش، هویت و سرزندگی و همچنین فرصتی برای توقف و نشستن کنار آن و تفکر عمیق، از اثرات بسیار مفید این مبلمان شهری در پیاده روهاست.

-نظام آوای طبیعی:

زندگی با صداهای استرس زای هر روزه باعث می شود ما اغلب ارزش صداها را فراموش کنیم؛ زمان هایی وجود دارد که ما آرزو می کنیم که صداها آنقدر ما را به خودشان مشغول کنند که از ذهنیت های روزمره و حالت خودآگاه مان خارج شویم.

برای مثال آب پر فشاری که از یک چشمه بیرون می زند به اندازه کافی صدا ایجاد می کند تا صدای مضطرب کننده ترافیک شنیده نشود. خیلی از چمن ها و یا بامبوها تاثیر مطلوبی در طراحی دارند و این تاثیر نه فقط به خاطر صدایشان به هنگام وزش باد است بلکه حرکت آنها هم جالب توجه است. گیاهان خاصی که حشرات و پرندگان را دور خودشان جمع می کنند، تخصیص محل هایی برای آب خوری پرندگان هم باعث ایجاد صداهای زیبا و قابل توجهی می شود. در محور، آرامش دهی صدای آب اگر به میزان معینی برسد درست در لبه شکست سکوت قرار می گیرد که این همان صدای روشن نامیده می شود.

این صدا از فواره های حوض شنیده و آرامش برقرار می کند، آرامشی که نمایانگر تسلط انسان بر طبیعت است و در واقع موسیقی روح و روان محسوب می شود؛ استفاده از آب به صورت های گوناگون مانند دریاچه و برکه (و جزایر منظره ای در روی آنها)، آبشار و آب نماها به خصوص آب نماهای خطی و فواره ها به گونه ای که صدای آب را منتقل کنند، از دیگر راهکارهاست.

صدای آب از صداهای غنابخش به منظر است. صدای آبی که از فواره فرو می ریزد با صدای آب روان بر سنگریزه های یک جوی آب، متفاوت است و می تواند فضای متفاوتی را نیز ایجاد نماید. صدای فواره، سرشار از هیجان و صدای ملایم جریان آب جوی سرشار از آرامش است.
با پرورش گل و گیاهان و جلب توجه پرندگان، فرصتی برای حضور انسان در کنار پرندگان و گیاهان فراهم شده، با اصوات حاصل از این تجمع از جمله خش خش برگ درختان و آوای گوشنواز پرندگان، محیطی آرامبخش به وجود می آید و انسان را از تنشهای روزمره رها می کند.

گسترش فعالیت های اجتماعی و مدت زمان آنها به دلیل جاذبه ها و کیفیتهای صوتی محیط، احساس راحتی و آسایش محیطی، آرامش و امکان تفکر عمیق با صداهای مطلوب و ملایم، از اثرات صدای محیط بر سلامت عابران است.

در انتها نتایج نشان می دهد معماری منظر فقط در راستای زیباسازی محیط گام بر نمی دارد بلکه منظر و عناصر را به گونه ای طراحی می کند که بر روان فرد تاثیر مثبت داشته باشد. شفابخشی خاصیتی شناخته شده و تامین کننده سلامت روان آنالیز آنچه که روی بازدید کننده تاثیر می گذارد از اهداف آن است. به دنبال ضرورت توجه به منظر شفا بخش انسان ساخت و اهمیت پیاده روهای شهری به ویژه مسیرهایی که ماهیت تفریحی دارند.

نتایج نشان می دهد آنچه می تواند تامین گر مولفه های شفابخشی در پیاده روهای شهری تفرجی باشد عناصر پیاده رو می باشد.عناصر موثر به دو دسته عناصر ذهنی (محرک های غیر مستقیم) و عناصر محسوس(محرک های مستقیم) تقسیم بندی شد و در نهایت با استدلال منطقی و تعمیم و استفاده از مطالعات صورت گرفته به توضیح چگونگی این تاثیر گذاری برای رسیدن به منظر شفابخش در این زمینه شهری پرداخته شد. در این راستا  باید به اهمیت عناصر و اولویت های آنها و همچنین اهمیت مولفه های شفابخشی یه صورت دقیق تر پرداخت و با تطبیق با نمونه موردی به راهبردهای طراحی جهت رسیدن به هدف شفابخشی را بدست آورد.

نتایج دیگر نشان می دهد مسیرهایی که  از نظر قابلیت ایجاد فضاهای متنوع، تغییر مصالح سطوح، امکان ایجاد محیط سرزنده، نفوذپذیری مناسب، قابلیت کاشت مناسب، استفاده از منظر و چشم انداز زیبا، بهره گیری ازآواهای طبیعی و آب و امکان ایجاد فضاهای دنج و آرام با استفاده از تغییر مسیر و با توجه به اختلاف سطحهای مطلوب، بهره گیری موثر از نور و رنگ، می تواند زمینه مناسبی برای شفابخشی بوده بصورت کلی این مسیرها قابلیت بسیار بالایی در ارتباط با مولفه های شفابخشی داشته و با در نظر گرفتن عوامل مناسب در طراحی منظر پیاده رو، می توان به نتایج مطلوبی جهت نزدیک شدن به بالاترین سطح آسایشی با معیار های شفایخشی دست یافت.

منابع
•    کتاب عناصر طراحی بصری معماری منظر محمد احمدی نژاد
•    مقاله شفابخشی و منظر درمانی با طبیعت بهناز امین زاده، سومین همایش بین ملی فضای سبز و منظر شهری.
•    کتاب سیر اندیشه‌ها در شهرسازی از آرمان تا واقعیت جهانشاه پاکزاد
•    پیاده رو و کارکردهای آن جین جیکوبز . ترجمة مسعود قاسمیان. فصلنامه اندیشه ایرانشهر. شمارة 3، تهران
•    پایان نامه طراحی منظر شفابخش در پیاده روهای تفریحی با تاکید بر حواس پنجگانه (ساینا بابایی 1396)

•     Hartig, T. et al. (1996). Environmental influences on psychological restoration. Journal of Scand.
•     Mokhtarshahi Sani, R. and Mahasti, P. (2012), "Regenerating Regional Identity for Sustainable Tourism Development, Case study: Eslami Island, Iran," Procedia-Social and Behavioral Sciences,35, pp. 523-530.
•     Ulrich, R. (1986). Human response to vegetation and landscapes. Journal of Landscape and Urban Planning.
•   Van den Berg, A. et al. (2010). Green space as a buffer between stressful life events and health. Journal of Social Science & Medicine.
•  Ulrich, R.S, et al. (1999), Effects of gardens on health outcomes in: Cooper Marcus C, & Barnes, M. (1999), Healing Gardens Therapeutic Benefits and Design Recommendations, Wiley, New York.

​تحریریه آب و خاک سازان،محمدلطفی،شیراز

برچسب ها :